مفهوم طبع (مزاج) در طب سنتی:
پیش از پرداختن به عصاره مالت، لازم است یادآوری کنیم که در طب سنتی ایرانی، مواد غذایی و حتی بدن انسان‌ها بر اساس چهار کیفیت اصلی دسته‌بندی می‌شوند: گرمی، سردی، تری و خشکی. هر ماده یا فردی ترکیبی از این کیفیات را دارد که “مزاج” یا “طبع” آن را مشخص می‌کند (گرم و خشک، گرم و تر، سرد و خشک، سرد و تر). تعادل این اخلاط چهارگانه (صفرا، دم، بلغم، سودا) که با این کیفیات مرتبطند، اساس سلامتی در این دیدگاه است.
بررسی طبع عصاره مالت:
برای تعیین طبع عصاره مالت، باید به چند عامل توجه کرد:
- طبع ماده اولیه (جو): جو به طور کلی در اکثر منابع طب سنتی دارای طبعی سرد (برخی معتدل رو به سردی) و تر یا خشک (اختلاف نظرهایی وجود دارد، اما غالباً به سمت تری یا اعتدال در تری/خشکی تمایل دارد) در نظر گرفته می‌شود.
- فرآیند تولید (مالتینگ و استخراج): فرآیند مالتینگ شامل خیساندن، جوانه‌زنی و مهم‌تر از همه، حرارت دادن (کوره‌پزی یا Kilning) برای خشک کردن و ایجاد رنگ و طعم است. همچنین، استخراج عصاره شامل پختن (مشینگ) و جوشاندن است. این فرآیندهای حرارتی، طبق قواعد طب سنتی، معمولاً به ماده گرمی می‌بخشند و می‌توانند طبع اولیه آن را تغییر دهند.
- خاصیت غذایی و انرژی‌زایی: عصاره مالت سرشار از قندهای ساده (عمدتاً مالتوز)، ویتامین‌های گروه B و مواد معدنی است. این غنای غذایی و انرژی زایی بالا، در دیدگاه طب سنتی معمولاً با گرایش به سمت “گرمی” مرتبط دانسته می‌شود.
نتیجه‌گیری در مورد طبع:
با در نظر گرفتن موارد فوق، اکثر متخصصان و منابع طب سنتی بر این باورند که عصاره مالت طبعی “گرم و تر” دارد. اگرچه جو ذاتاً سرد است، اما فرآیندهای حرارتی تولید مالت و عصاره آن، همراه با ارزش غذایی بالا و شیرینی‌اش، طبع نهایی محصول را به سمت گرمی و تری سوق می‌دهد. این “گرمی و تری” آن را به گزینه‌ای مناسب برای افراد با مزاج سرد و خشک یا سرد و تر (بلغمی‌ها و سوداوی‌ها) تبدیل می‌کند، زیرا به تعذیل مزاج آن‌ها کمک کرده و انرژی‌بخش است.
ملاحظات مصرف بر اساس طبع:
البته، این بدان معنا نیست که همه باید بدون محدودیت عصاره مالت مصرف کنند. افرادی که خودشان مزاج گرمی دارند (به خصوص گرم و تر یا دموی مزاج‌ها)، یا دچار مشکلاتی مانند غلبه صفرا، جوش‌های پوستی ناشی از گرمی، یا کبد چرب هستند، باید در مصرف عصاره مالت احتیاط کنند. مصرف بیش از حد آن می‌تواند گرمی بدنشان را تشدید کرده و علائم ناخوشایندی ایجاد کند. برای این افراد، مصرف به مقدار کم یا همراه با “مُصلحات” (موادی که طبع آن را تعدیل می‌کنند) مانند عرق کاسنی، شاه‌تره یا حتی کمی سرکه، توصیه می‌شود. همیشه بهترین کار، مشورت با یک متخصص طب سنتی آگاه برای تعیین میزان و نحوه مصرف مناسب بر اساس مزاج و شرایط فردی شماست.
نگاه علم نوین:
لازم به ذکر است که مفهوم “طبع” و “گرمی و سردی” متعلق به چارچوب طب سنتی است و در علم تغذیه مدرن، مواد غذایی بر اساس ارزش قذایی `، کالری، درشت مغذی‌ها (کربوهیدرات، پروتئین، چربی)، ریزمغذی‌ها (ویتامین‌ها، مواد معدنی) و تاثیرات فیزیولوژیک قابل اندازه‌گیری آن‌ها (مانند شاخص گلیسمی) ارزیابی می‌شوند. از این منظر، عصاره مالت یک منبع غنی از کربوهیدرات‌های زودهضم و برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی است.
نتیجه‌گیری نهایی:
از دیدگاه طب سنتی ایران، عصاره مالت به دلیل فرآیند تولید و ماهیت مغذی‌اش، عمدتاً دارای طبع گرم و تر در نظر گرفته می‌شود. این ویژگی آن را برای افراد سردمزاج مفید می‌سازد، اما افراد گرم‌مزاج باید در مصرف آن جانب احتیاط را رعایت کنند. مانند هر ماده غذایی دیگری، توجه به مزاج فردی و رعایت اعتدال در مصرف، کلید بهره‌مندی از خواص آن بدون بروز عوارض احتمالی است.
منبع علمی (برای درک ترکیبات مغذی که اساس انرژی‌زایی هستند):
- Marconi, O., Marconi, S., Fagnani, C., & Perretti, G. (2013). Characterization of malt extracts from different barley varieties and evaluation of their suitability for brewing. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 61(48), 11937-11945.(این مطالعه به بررسی ترکیبات شیمیایی و مغذی عصاره‌های مالت حاصل از واریته‌های مختلف جو می‌پردازد. اگرچه مستقیماً به “طبع” اشاره نمی‌کند، اما با مشخص کردن میزان قندها، پروتئین‌ها و سایر ترکیبات، مبنای علمی برای درک انرژی‌زایی و ارزش غذایی عصاره مالت را فراهم می‌کند که در طب سنتی با مفهوم “گرمی” مرتبط دانسته می‌شود.)